امامت علی (قرآن)این مقاله درباره اعطای امامت به حضرت علی علیه‌السّلام از جانب خداوند است. ۱ - نصب امامت در غدیرپیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به فرمان خداوند در روز غدیر مأمور به نصب حضرت علی علیه‌السّلام برای مقام امامت شد: ... الیوم یـئس الذین کفروا من دینکم فلاتخشوهم واخشون الیوم اکملت لکم دینکمواتممت علیکم نعمتی ورضیت لکم الاسلـم دینا... امروز، کافران از (زوال) آیین شما، مأیوس شدند بنابراين، از آنها نترسيد! و از (مخالفت) من بترسيد! امروز، دین شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آيين (جاودان) شما پذيرفتم. ۱.۱ - تفسیر آیهآیه شريفه در مورد ولایت علی علیه‌السّلام و در روز غدیر خم كه قیام دین به حامل شخصى مبدل به قيام به حامل نوعى شد، نازل گشته است. تماميت یأس کفار حتما بايد به خاطر عامل و علتى بوده باشد كه عقل و اعتبار صحيح آن را تنها عامل نااميدى كفار بداند، و آن اين است كه خدای سبحان براى اين دين كسى را نصب كند، كه قائم مقام رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم باشد، و در حفظ دین و تدبير امر آن و ارشاد امت متدین کار خود آن جناب را انجام دهد، به نحوى كه خلأى براى آرزوى شوم كفار باقى نماند، و كفار براى هميشه از ضربه زدن به اسلام مأيوس شوند. آرى ما دام كه امر دين قائم به شخص معينى باشد، دشمنان آن مى‌توانند اين آرزو را در سر بپرورانند، كه با از بين رفتن آن شخص دين هم از بين برود، ولى وقتى قيام به حاملى شخصى، مبدل به قيام به حاملى نوعى شد، آن دين به حد کمال مى‌رسد، و از حالت حدوث به حالت بقاء متحول گشته، نعمت اين دين تمام مى‌شود. در اينجا بحث مهمى هست كه منظور از اليوم (امروز) كه در دو جمله بالا تكرار شده چيست؟ يعنى كدام روز است كه اين چهار جهت در آن جمع شده هم کافران در آن مأيوس شده‌اند، و هم دين كامل شده، و هم نعمت خدا تکامل يافته، و هم خداوند آئين اسلام را به عنوان آئين نهايى مردم جهان پذيرفته است. در ميان مفسران در اينجا سخن بسيار است ولى آنچه جاى شک نيست اين است كه چنين روزى بايد روز بسيار مهمى در تاريخ زندگی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم باشد، نه يك روز ساده و عادى و معمولى، زيرا اين همه اهميت براى يك روز عادى معنى ندارد، و لذا در پاره‌اى از روايات آمده است كه بعضى از یهود و نصاری با شنيدن اين آيه گفتند اگر چنين آيه‌اى در کتب آسمانی ما نقل شده بود، ما آن روز را روز عید قرار مى‌داديم. تمام مفسران شیعه این مطلب را در كتب خود آورده‌اند و روايات متعددى آن را تاييد مى‌كند و با محتويات آيه كاملا سازگار است و آن اينكه: منظور روز غدير خم است، روزى كه پيامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم امیرمؤمنان على علیه‌السّلام را رسما براى جانشينى خود تعيين كرد. براساس روایات فراوان و به اعتقاد مفسران شیعه، آیه مذکور درباره نصب امیرمؤمنان علیه‌السّلام به امامت در روز غدیر نازل شده است ۲ - امامت علی سبب یأس دشمناننصب علی علیه‌السّلام به امامت، سبب یأس دشمنان دین از شکست اسلام شد: ... الیوم یـئس الذین کفروا من دینکم فلاتخشوهم واخشون الیوم اکملت لکم دینکمواتممت علیکم نعمتی ورضیت لکم الاسلـم دینا... براساس روايات فراوان و به اعتقاد مفسّران شيعه، آيه مذكور درباره نصب اميرمؤمنان(عليه السلام)به امامت در روز غدير نازل شده است. روزى كه پيامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم اميرمؤمنان على علیه‌السّلام را رسما براى جانشينى خود تعيين كرد آن روز بود كه كفار در ميان امواج ياس فرو رفتند، زيرا انتظار داشتند كه آئين اسلام قائم به شخص باشد، و با از ميان رفتن پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم اوضاع به حال سابق برگردد، و اسلام تدريجا برچيده شود، اما هنگامى كه مشاهده كردند مردى كه از نظر علم و تقوا و قدرت و عدالت بعد از پيامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در ميان مسلمانان بى نظير بود به عنوان جانشينى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم انتخاب شد و از مردم براى او بیعت گرفت ياس و نوميدى نسبت به آينده اسلام آنها را فرا گرفت و فهميدند كه آئينى است ريشه‌دار و پايدار. ۳ - پیامبر مأمور ابلاغ امامت علیپیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، مامور ابلاغ امامت علی علیه‌السّلام از سوی خداوند شد: یـایها الرسول بلغ مآ انزل الیک من ربک وان لم تفعل فما بلغت رسالته... اى پيامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، كاملًا (به مردم) برسان! و اگر نكنى، رسالت او را انجام ندادهاى. ۱.۱ - تفسیر آیهآن امر مهم و خطيرى كه پيامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مامور به ابلاغ آن شده است ولایت و جانشينى اميرالمؤمنين علیه‌السّلام است. از اينجا و از همه آنچه تا كنون گفته شد بخوبى استفاده مى‌شود كه در آيه شريفه رسول اللَّه صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مامور به تبليغ حكمى شده كه تبلیغ و اجراى آن مردم را به اين شبهه دچار مى‌كند كه نكند رسول اللَّه صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم اين حرف را به نفع خود مى‌زند، چون جاى چنين توهمى بوده كه رسول اللَّه صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از اظهار آن انديشناك بوده، از همين جهت بوده كه خداوند امر اكيد فرمود كه بدون هيچ ترسى آن را تبليغ كند، و او را وعده داد كه اگر مخالفين در صدد مخالفت بر آيند آنها را هدایت نكند، و اين مطلب رواياتى را كه هم از طرق عامه و هم از طرق امامیه وارد شده است تاييد مى‌كند، چون مضمون آن روایات اين است كه آيه شريفه درباره ولايت على علیه‌السّلام نازل شده، و خداوند رسول اللَّه صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را مامور به تبليغ آن نموده، و آن جناب از اين عمل بيمناك بوده كه مبادا مردم خيال كنند وى از پيش خود پسر عم خود را جانشين خود قرار داده است، و به همين ملاحظه انجام آن امر را به انتظار موقع مناسب تاخير انداخت تا اينكه اين آيه نازل شد، ناچار در غدیرخم آن را عملى كرد و در آنجا فرمود: من كنت مولاه فهذا على مولاه يعنى هر كه من مولاى اويم، اين على بن ابى طالب نيز مولاى اوست. طبق روایت منقول از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام مقصود از «ما انزل الیک من ربک» مقام ولایت و امامت علی علیه‌السّلام است. ۴ - نتجه عدم ابلاغ امامتعدم ابلاغ امامت علی علیه‌السّلام به مثابه عدم تبلیغ رسالت از سوی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است: یـایها الرسول بلغ مآ انزل الیک من ربک وان لم تفعل فما بلغت رسالته... مراد از رسالت و یا به قرائت‌های دیگر رسالات مجموع وظایفی است که رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بدوش گرفته بود، و نیز سابقا گفتیم که از لحن آیه اهمیت و عظمت این حکمی که به آن اشاره کرده استفاده می‌شود، و فهمیده می‌شود که حکم مذکور حکمی است که اگر تبلیغ نشود مثل اینست که هیچ چیز از رسالتی را که به عهده گرفته است تبلیغ نکرده باشد، بنا بر این می‌توان گفت گر چه کلام صورت تهدید دارد لیکن در حقیقت در صدد بیان اهمیت مطلب است، و می‌خواهد بفهماند مطلب اینقدر مهم است که اگر در حق آن کوتاهی شود حق چیزی از اجزای دین رعایت و ادا نشده است. ۵ - حفظ پیامبر از خطر ابلاغ امامت علیخداوند، حفظ کننده پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از خطرهای احتمالی ابلاغ پیام ویژه الهی درباره ولایت و امامت علی علیه‌السّلام است: یـایها الرسول بلغ مآ انزل الیک من ربک وان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من الناس... خطری که رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از آن نگران بوده خطر جانی نبوده بلکه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از خطر اضمحلال دین بیمناک بوده است. رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم خطرات محتملی در تبلیغ این حکم پیش بینی می‌کند لیکن این خطر خطر جانی برای شخص آن جناب نیست، زیرا آن جناب از اینکه جان شریف خود را در راه رضای خدا قربان کند دریغ نداشت، آری او اجل از این است که حتی برای کوچکترین اوامر الهی از خون خود بخل ورزد، ترس او از جان خود مطلبی است که سیره خود آن جناب و مظاهر زندگی شریفش آن را تکذیب می‌کند، علاوه بر این، خدای تعالی، خود در کلام کریمش بر طهارت دامن انبیاء از این گونه ترس‌ها شهادت داده و فرموده: " ما کان علی النبی من حرج فیما فرض الله له سنة الله فی الذین خلوا من قبل و کان امر الله قدرا مقدورا الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه و لا یخشون احدا الا الله و کفی بالله حسیبا" و در باره نظائر این فریضه فرموده: " فلا تخافوهم و خافون ان کنتم مؤمنین" و نیز عده‌ای از بندگان خود را به این خصلت ستوده که با اینکه دشمن آنان را تهدید کرده مع ذلک جز از خدا از احدى باک ندارند. پس نمی‌شود خطر محتمل، خطر جانی رسول الله باشد و لیکن ممکن است آن خطر را خطر اضمحلال و از بین رفتن دین دانست، به این بیان که بیم آن می‌رفت اگر آن جناب عمل تبلیغ آن پیغام را در غیر موقع انجام دهد او را متهم سازند، و هو و جنجال راه بیندازد و در نتیجه دین خدا و دعوت او فاسد و بی نتیجه شود، و این گونه اجتهادات و مصلحت اندیشی‌ها برای آن جناب جایز بوده است و اسم این مصلحت اندیشی را نباید ترس از جان گذاشت. ۶ - پانویس۷ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۴، ص۲۲۳، برگرفته از مقاله «امامت علی». |